آیه 71 سوره زمر

وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى‌ جَهَنَّمَ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آياتِ رَبِّكُمْ وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا قالُوا بَلى‌ وَ لكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذابِ عَلَى الْكافِرِينَ (71)

وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا: و رانده شوند به زجر و مذلت آنانكه كافر شدند به خدا و رسول، إِلى‌ جَهَنَّمَ زُمَراً: بسوى جهنم دسته دسته و فوجى بعد از فوجى و قومى بعد از قومى. مراد آنكه هر طايفه با پيشواى خود به جهنم كشند، حَتَّى إِذا جاؤُها: تا چون بيايند جهنم را، فُتِحَتْ أَبْوابُها: گشاده شود درهاى هفتگانه آن براى داخل شدن آنان، وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها: و گويند مر ايشان را خازنان جهنم، يعنى مالك و تبعه او از روى توبيخ و ملامت: أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ‌:

آيا نيامد به شما پيغمبران از جنس شما به فرمان حق تعالى، يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ‌:

تلاوت كنند بر شما، آياتِ رَبِّكُمْ‌: آيتهاى پروردگار شما را كه شما را ارشاد و هدايت نمايند به آنچه سعادت شما است از معتقدات حقه ايمانيه و احكام دينيه و اخلاقيات، وَ يُنْذِرُونَكُمْ‌: و بترسانند شما را، لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا: از مشاهده اين روز كه دخول شماست در جهنم. قالُوا بَلى‌: گويند كافران مر ايشان را

جلد 11 - صفحه 272

بلى، به ما آمدند پيغمبران و ما را از اين روز ترسانيدند، وَ لكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذابِ‌: و لكن واجب شد سخن خدا بر وقوع عذاب و جزا و به ورود عقاب، عَلَى الْكافِرِينَ‌: بر ناگرويدگان، يعنى چونكه با وجود آيات و دلالات بر يگانگى الهى از طريق شرك برنگشتيم، لذا مستوجب كلمه عذاب شديم. نزد بعضى مراد به كلمه عذاب، قول‌ «لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ ...»* «1» باشد.

چون خزنه جهنم استماع اين كلام كنند:

وَ سِيقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى‌ جَهَنَّمَ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَتْلُونَ عَلَيْكُمْ آياتِ رَبِّكُمْ وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقاءَ يَوْمِكُمْ هذا قالُوا بَلى‌ وَ لكِنْ حَقَّتْ كَلِمَةُ الْعَذابِ عَلَى الْكافِرِينَ (71) قِيلَ ادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِينَ فِيها فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ (72) وَ سِيقَ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَراً حَتَّى إِذا جاؤُها وَ فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها سَلامٌ عَلَيْكُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوها خالِدِينَ (73) وَ قالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشاءُ فَنِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (74) وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قِيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ (75)

ترجمه‌

و سوق داده شوند آنانكه كافر شدند بسوى دوزخ دسته دسته تا چون آيند آنرا گشوده شود درهايش و گويند بآنها نگهبانانش آيا نيامد شما را پيمبرانى از خودتان كه بخوانند بر شما آيتهاى پروردگارتان را و بيم دهند شما را از ملاقات امروزتان گفتند آرى ولى واجب شد حكم عذاب بر ناگروندگان‌

گفته شود داخل شويد از درهاى جهنم با آنكه جاويد باشيد در آن پس بد است جاى تكبر كنندگان‌

و سوق داده شوند آنانكه ترسيدند از پروردگارشان بسوى بهشت دسته دسته تا چون آيند آنرا آيند و گشوده شود درهايش و گويند بايشان نگهبانانش سلام بر شما پاك شديد پس داخل آن شويد جاودانيان‌

و گويند ستايش مر خدائيرا كه براستى وفا فرمود در باره ما بوعده خود و بميراث داد بما زمين را جاى ميگيريم از بهشت هر جا كه خواهيم پس خوب است پاداش عمل كنندگان‌

و مى‌بينى فرشتگان را حلقه زنان در گرد عرش تنزيه نمايند بستايش‌

جلد 4 صفحه 512

پروردگارشان و حكم شود ميان آنها براستى و درستى و گفته شود ستايش مر خداى را است كه پروردگار جهانيان است.

تفسير

- خداوند سوق ميدهد كفار و مخالفين با اهل ايمان و تقوى را مانند بهائم دسته دسته بحسب مراتبشان در كفر و خلاف بسوى جهنم تا وقتى كه برسند بآن باز شود درهاى جهنم بروى آنها و آن هفت در است كه در سوره حجر بيان شد و براى سرزنش و ملامت بآنها ملائكه موكّله دوزخ گويند آيا پيمبرانى از نوع خود شما از جانب خدا نزد شما نيامدند و آيات حق و كتب سماوى را براى شما تلاوت ننمودند و از چنين روز سختى كه ديدار آن در پيش است آگاهتان ننمودند و شما را از آن بيم ندادند و آنها در جواب گويند بلى چنين است آمدند و احكام خدا را بما ابلاغ نمودند و ما را از چنين روزى ترساندند ولى ما گوش نداديم و مستحق عقوبت شديم و حكم خداوند بعذاب ما منجز گرديد و موكلين هر دسته‌اى را از درى كه مخصوص بخودشان است داخل جهنم مينمايند و فرمان خلود در آن را بآنها ميدهند و خداوند سوق ميدهد مراكب اهل ايمان و تقوى را در حاليكه سوارند بر آنها چنانچه در سوره مريم بيان شد دسته دسته بحسب مراتبشان در اطاعت خدا و ولايت ائمه اطهار بسوى بهشت تا وقتى كه ميرسند ببهشت مشاهده مينمايند از تجليلات و احترام ورودى بقدرى كه نميتوان بيان نمود و قبل از ورود ايشان درهاى هشت‌گانه بهشت برويشان باز خواهد شد و ملائكه رحمت منتظر قدوم ايشانند و باستقبال ميآيند و عرض سلام و تحيّت و تبريك ورود مينمايند و بشارت ميدهند آنانرا بسلامتى و ايمنى از جميع مكاره و آفات و بليّات و پاكيزگى از تمام كثافات و كدورات و تنعّم بانواع نعم و لذّات تا خدا خدائى ميكند و بنابر اين جواب اذا محذوف شده براى دلالت بر عظمت و قابل وصف نبودن آن چنانچه بيان شد و محتمل است تقدير كلام آن باشد كه چون آيند آنرا آيند و حال آنكه باز شده باشد درهاى بهشت براى ايشان و قمى ره طبتم را بطيب مولد ايشان تفسير نموده و فرموده چون غير از حلال‌زاده داخل بهشت نميشود و ظاهرا مقصودش دشمنان امير المؤمنين عليه السّلام ميباشند كه بوى بهشت بمشام آنها نميرسد و در خصال از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه او بتوسط

جلد 4 صفحه 513

آباء كرام خود از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه فرمود بهشت هشت در دارد يك در مخصوص به انبيا و صدّيقان است و يك در مخصوص بشهدا و نيكوكاران و پنج در مخصوص بشيعيان و دوستان من و هميشه من بر صراط ايستاده و از خدا ميخواهم كه شيعيان و بستگان و دوستان و ياران و كسانى را كه قبول ولايت مرا در دنيا نمودند سلامت بدارد تا جواب از جانب خداوند ميرسد كه دعاى تو را مستجاب نمودم و شفاعت تو را در باره شيعيانت پذيرفتم و هر يك از شيعيان و مواليان و ياران و مخالفان مخالفان من بدست و زبان شفاعت مينمايند در باره هفتاد مرد از خويشان و همسايگان خودشان و يك در براى ساير مسلمانان است كه در قلبشان ذره‌ئى از بغض ما اهل بيت نباشد و ظاهرا مراد كسانى هستند كه اقرار بامامت نموده باشند نهايت آنكه بلوازم تشيّع و دوستى عمل ننموده باشند و الّا مسلّم است كه اهل نجات نخواهند بود و پنج در مخصوص به پنج عنوانى است كه حضرت در باره آنها دعا فرموده و اهل بهشت حمد و شكر الهى را بجا ميآورند كه بوعده خود كه بتوسط انبياء و اولياء بايشان در دنيا داده بود وفا فرمود و زمين بهشت را مانند ميراث غير مترقّب در اختيار ايشان قرار داد كه هر قدر و هر جاى كه خواهند مخصوص بخود و مأوى براى آسايش دائمى خويش قرار دهند و بالاتر از همه آنكه اين نعم بى‌پايان بعنوان استحقاق و اجر اعمال ايشان در دنيا بوده كه منّتى برايشان گذارده نشده باشد و حضرت ختمى مرتبت مشاهده فرمايد ملائكه رحمت را كه گرد عرش الهى حلقه زده طواف مينمايند و تسبيح و تنزيه ميكنند او را بحمد و ثنا براى لذّت و شوق خدمت و متذكّرند بسبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر و خداوند حكم ميفرمايد بين مردم بحق و عدل و در اين دادستانى اهل جهنم محكوم و اهل بهشت حاكم و منصورند و حمد خدا را بجا ميآورند بر آنكه ميان آنها و دشمنانشان فصل خصومت فرمود و بايشان حكم داد و امر بغلبه آنها خاتمه يافت در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه سوره زمر را تلاوت نمايد خداوند باو شرافت دنيا و آخرت عنايت خواهد فرمود و بدون مال و طائفه او را عزيز و غالب ميفرمايد بطوريكه هيبتش در دلها افتد و بدنش بر آتش حرام شود و الحمد للّه رب العالمين.

جلد 4 صفحه 514

وَ سِيق‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا إِلي‌ جَهَنَّم‌َ زُمَراً حَتّي‌ إِذا جاؤُها فُتِحَت‌ أَبوابُها وَ قال‌َ لَهُم‌ خَزَنَتُها أَ لَم‌ يَأتِكُم‌ رُسُل‌ٌ مِنكُم‌ يَتلُون‌َ عَلَيكُم‌ آيات‌ِ رَبِّكُم‌ وَ يُنذِرُونَكُم‌ لِقاءَ يَومِكُم‌ هذا قالُوا بَلي‌ وَ لكِن‌ حَقَّت‌ كَلِمَةُ العَذاب‌ِ عَلَي‌ الكافِرِين‌َ (71)

و رانده‌ ميشوند كساني‌ ‌که‌ كافر بودند بسوي‌ جهنم‌ دسته‌ دسته‌ فوج‌ فوج‌ ‌تا‌ موقعي‌ ‌که‌ آمدند نزد جهنم‌ باز ميشود درهاي‌ جهنم‌ و ميگويند كساني‌ ‌که‌ خازن‌ جهنم‌ هستند و موكل‌ ‌بر‌ عذاب‌ بآنها آيا نيامد ‌شما‌ ‌را‌ انبياء و رسل‌ ‌که‌ تلاوت‌ و بيان‌ كنند آيات‌ پروردگار ‌شما‌ ‌را‌ و خبر دهند ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ ملاقات‌ ‌هم‌ چه‌ روزي‌ ميگويند كفار چرا آمدند و لكن‌ ثابت‌ و محقق‌ ‌شده‌ كلمه عذاب‌ ‌بر‌ كساني‌ ‌که‌ كافر شدند و ايمان‌ نياوردند.

وَ سِيق‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا سوق‌ راندن‌ بعنف‌ و زجر ‌است‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌با‌ تازيانه‌هاي‌ آتشي‌ و غلها و زنجيرها ميكشند رو بجهنم‌ و ملحق‌ بكفار هستند ‌که‌ ‌از‌ روي‌ تقصير ايمان‌ نياوردند ‌ يا ‌ دست‌ ‌از‌ ايمان‌ كشيدند چنانچه‌ ميفرمايد إِذِ‌-‌

جلد 15 - صفحه 345

الأَغلال‌ُ فِي‌ أَعناقِهِم‌ وَ السَّلاسِل‌ُ يُسحَبُون‌َ فِي‌ الحَمِيم‌ِ مؤمن‌ آيه 73.

إِلي‌ جَهَنَّم‌َ زُمَراً ‌يعني‌ فوج‌ فوج‌ دسته‌ دسته‌ زيرا كفار يك‌ مسلك‌ نبودند ‌هر‌ دسته‌ يك‌ طريقه‌ داشتند ‌از‌ طبيعي‌ و اقسام‌ شرك‌ و اقسام‌ كفر ‌حتي‌ مرتد و منكر ضروري‌ ‌که‌ بسا هزار فرقه‌ ميشوند و ‌هر‌ فرقه‌ يك‌ نوع‌ ‌از‌ عذاب‌ دارند.

حَتّي‌ إِذا جاؤُها ‌تا‌ موقعي‌ ‌که‌ ميرسانند ‌آنها‌ ‌را‌ نزديك‌ جهنم‌.

فُتِحَت‌ أَبوابُها درهاي‌ جهنم‌ باز ميشود ‌که‌ هفت‌ ‌در‌ دارد ‌از‌ ‌هر‌ دري‌ يك‌ قسمت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ وارد ميكنند ‌که‌ ميفرمايد لَها سَبعَةُ أَبواب‌ٍ لِكُل‌ِّ باب‌ٍ مِنهُم‌ جُزءٌ مَقسُوم‌ٌ حجر آيه 44.

وَ قال‌َ لَهُم‌ خَزَنَتُها خزان‌ جهنم‌ ملائكه موكلين‌ بعذاب‌ هستند ‌که‌ ‌در‌ دست‌ ‌آنها‌ تازيانه‌هاي‌ آتشي‌ و عمودهاي‌ آتشي‌ هست‌ ‌از‌ روي‌ سخريه‌ و استهزاء بآنها ميگويند أَ لَم‌ يَأتِكُم‌ رُسُل‌ٌ مِنكُم‌ آدم‌، شيث‌، ادريس‌، نوح‌، هود، صالح‌، ابراهيم‌ لوط، شعيب‌، موسي‌، عيسي‌، ‌محمّد‌ و ساير رسل‌ يَتلُون‌َ عَلَيكُم‌ آيات‌ِ رَبِّكُم‌ ‌از‌ دلائل‌ و براهين‌ و معجزات‌ و بيان‌ احكام‌ و مواعظ و نصايح‌ و بشارات‌ وَ يُنذِرُونَكُم‌ لِقاءَ يَومِكُم‌ هذا و بترسانند ‌شما‌ ‌را‌ ‌از‌ همچه‌ روزي‌ ‌که‌ مهمترين‌ وظائف‌ رسل‌ انذار ‌است‌.

قالُوا بَلي‌ كفار ‌در‌ جواب‌ خزنه‌ گفتند بلي‌ آمدند و بيان‌ كردند و انذار نمودند و لكن‌ بواسطه قساوت‌ قلب‌ و كفر و نخوت‌ و هزار عيب‌ ديگر ثابت‌ و محقق‌ كرد عذاب‌ ‌را‌ ‌بر‌ كافرين‌ وَ لكِن‌ حَقَّت‌ كَلِمَةُ العَذاب‌ِ عَلَي‌ الكافِرِين‌َ.

]

(آیه 71)- آنها که گروه گروه، وارد دوزخ می‌شوند: قرآن همچنان بحثهای معاد را ادامه می‌دهد، و آنچه را به صورت اجمال در آیات گذشته در مورد پاداش و کیفر مؤمنان و کافران آمده بطور تفصیل بیان می‌کند.

نخست از دوزخیان شروع می‌کند و می‌گوید: «و کسانی که کافر شدند گروه

ج4، ص247

گروه به سوی جهنم رانده می‌شوند»! (وَ سِیقَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلی جَهَنَّمَ زُمَراً).

سپس می‌افزاید: این امر ادامه پیدا می‌کند تا «وقتی به دوزخ می‌رسند درهای آن گشوده می‌شود و نگهبانان دوزخ (از روی ملامت) به آنها می‌گویند: آیا رسولانی از میان شما به سویتان نیامدند که آیات پروردگارتان را برای شما بخوانند و از ملاقات این روز شما را بر حذر دارند»؟! (حَتَّی إِذا جاؤُها فُتِحَتْ أَبْوابُها وَ قالَ لَهُمْ خَزَنَتُها أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَتْلُونَ عَلَیْکُمْ آیاتِ رَبِّکُمْ وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا).

از این تعبیر به خوبی استفاده می‌شود که درهای جهنم قبل از ورود آنها بسته است درست همانند درهای زندانها هنگامی که نزدیک آن می‌رسند ناگهان به روی آنان گشوده می‌شود و این مشاهده ناگهانی وحشت بیشتری در آنها ایجاب می‌کند، اما قبل از هر چیز در زیر رگبار ملامت خازنان دوزخ قرار می‌گیرند که به آنها می‌گویند تمام اسباب هدایت برای شما فراهم بود. با این حال چگونه این تیره روزی دامان شما را گرفت.

به هر حال آنها با یک جمله کوتاه و درد آلود به آنها پاسخ داده «می‌گویند: آری (پیامبران آمدند و آیات الهی را بر ما خواندند، و ما مخالفت کردیم) ولی فرمان عذاب الهی بر کافران مسلم شده است» (قالُوا بَلی وَ لکِنْ حَقَّتْ کَلِمَةُ الْعَذابِ عَلَی الْکافِرِینَ).

به این ترتیب آنها اعتراف می‌کنند که راه تکذیب انبیا و انکار آیات الهی را پیش گرفتند و طبعا سرنوشتی بهتر از این نخواهند داشت.